زرتشت را پیامبر اولین آیین یکتاپرستی در تاریخ بر شمرده‌اند. در مدح او حتی گفته شده که آموزه‌هایش، پدر اخلاق مدرن است.

زمان و محل دقیق تولد زرتشت مشخص نیست اما حدس زده می‌شود زمانی بین ۶ هزار تا ۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح زندگی‌کرده است. زادگاه او هم مشخص نیست و مناطق مختلفی مانند ری، آذربایجان، خوارزم و سیستان برای آن گفته است.

در حال حاضر گمان عمده پژوهشگران بر آن است که حیات زرتشت بین هزار تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بوده است.

در سال ۲۰۰۴ میلادی برآورد شد که آیین زرتشتی بین ۱۴۵ هزار تا ۲۱۰ هزار نفر پیرو در ایران، هند و برخی نقاط دیگر جهان دارد. همچنین شمار پیروان این دین در ایران، کمتر از ۲۰ هزار نفر برآورد شده است.

با وجود این شمار اندک پیروان رسمی دین زرتشت در ایران، تاثیر او که گاهی یک مصلح اجتماعی یا یک معلم اخلاق‌گرا هم معرفی شده، چنان در تاریخ و فرهنگ ایران پر رنگ است که آلبرت دی یونگ، استاد ادیان باستان و دین‌شناسی تطبیقی در دانشگاه لایدن هلند، معتقد است می‌توان زرتشت را نماد هویت ایرانیان دانست.

با توجه به این که او در دوره پیشاتاریخی زندگی کرده، از جزئیات زندگی‌اش اطلاع چندانی در دست نیست. آن‌چه از زرتشت باقی مانده، آموزه‌های اوست که از دل تاریخی چند هزار ساله و از دوره‌های مختلف به جا مانده است.

در فقدان اطلاعات دقیق درباره زرتشت، در عین حال محققانی هستند که باور دارند اساسا چنین کسی وجود نداشته و او یک شخصیت خیالی است.

مالکوم دبو، رئیس انجمن زرتشتیان اروپا و مدیر اطلاع‌رسانی بنیاد مالی زرتشت در اروپا، می‌گوید: "نمی‌دانیم زرتشت دقیقا کی به دنیا آمده ولی می‌دانیم که او در دوران باستان و جایی حوالی افغانستان یا تاجیکستان امروز زندگی می‌کرده؛ یعنی شمالی شرقی ایران و در نزدیکی دریای خزر و دریای اورال."

آقای دبو می‌گوید: "در زمان زرتشت خدایان متعددی پرستش می‌شدند و او از آن‌چه در اطرافش می‌گذشت، ناراحت بود."

پیروان زرتشت و مورخان باستانی می‌گویند که زرتشت در یک مکاشفه شخصی، اهورا مزدا را تجربه کرد و به عنوان خدا پذیرفت. اما این روایت‌های مذهبی که امروز درباره او نقل می‌شود، شباهت‌های بسیاری به افسانه‌هایی دارد که درباره دیگر پیامبران هم نقل شده‌اند.

در زمانه‌ای که مردم خدایان متعددی می‌پرستیدند، زرتشت از وجود خدای یکتا سخن گفت. در باور زرتشتی، اهورا مزدا همان خداست؛ نیرویی که خالق راستی، خرد، و نور است.

طبق آموزه‌های زرتشت، خوبی از مسیر اعتقاد و عمل به این سه آموزه حاصل می‌شود: پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک.

ارائه آموزه‌های زرتشت

طبق آموزه‌های زرتشت، خوبی از مسیر اعتقاد و عمل به این سه آموزه حاصل می‌شود: پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک.

مقدس‌ترین متون دین زرتشت گات‌ها هستند. آن‌ها به زبان اوستایی نوشته شده‌اند و شامل ۱۷ سرودند که توسط خود زرتشت سروده شده‌اند. این ۱۷ سرود، کوتاه و روی‌هم‌رفته ۵۵۶۰ کلمه‌اند.

مالکوم دبو، رئیس انجمن زرتشتیان اروپا، می‌گوید: زرتشتیان مردمانی با فرهنگ عمدتا شفاهی‌اند. به‌همین‌خاطر است که بیشتر دانش آنان از طریق دعاهایشان منتقل شده است.

فیلیپ کرینبروک، استاد مطالعات ایرانی در دانشگاه گئورگ ‌آگوست آلمان، می‌گوید: "منابع مکتوبی درباره زرتشت در دست نداریم. اما سرودهای مقدس او را در دست داریم که ابتدا به شکل شفاهی نقل شده و بعد در دوره ساسانیان به حروف اوستایی نوشته شده است."

به گفته آلموت هینتزه، استاد دین زرتشتی در دانشگاه سوآس لندن، زرتشتی‌بودن به دو چیز است: پرستش اهورا مزدا که خدای این دین است و پیروی از زرتشت، یعنی انسانی که اهورا مزدا این دین را به واسطه پندار نیک به او منتقل کرد.

زرتشت در عین آن که به خدایی یگانه باور داشت و مردم را به پرستیدن او دعوت می‌کرد، اما همچنین به نیرویی پلید در مقابل او اعتقاد داشت.

پل کریوازک، از تهیه‌کنندگان برنامه‌های آموزشی در بی‌بی‌سی که اسفند ۸۹ درگذشت، کتابی با عنوان "در جست‌وجوی زرتشت" نوشته که گزارش سفر او به ایران برای بر جست‌وجوی آموزه‌ها و تاثیر زرتشت بر زندگی امروز ایرانیان است.

او گفت: "زرتشت یک موحد بود. یعنی به خدای یگانه یعنی اهورا مزدا باور داشت. ولی او همچنین باور داشت که آن خدای یگانه، یک دشمن دارد. دشمن او، اهریمن یا قوای شر است."

به باور نویسنده کتاب "در جست‌وجوی زرتشت"، این پیامبر ایده دوگانه‌پرستی را معرفی کرد. در این باور، دو نیرو وجود دارند که بر سر جهان می‌جنگند؛ قوای خیر و قوای شر؛ قوای راستی و قوای دروغ؛ قوای نور و قوای تاریکی.

آقای کریوازک تاکید می‌کند این زرتشت بود که آموخت وظیفه بشریت، تلاش برای خیر و جنگیدن در مقابل شر است.

آلموت هینتزه هم در این باره می‌گوید: "زرتشتی‌ها فقط یک خدا دارند و آن اهورا مزداست. ما به ازای او، آتش است. ولی خدای زرتشتیان تنها نیست. یک دشمن دارد که آن، پلیدی است."

این استاد دین زرتشتی تاکید می‌کند که این دشمن اهورا مزدا، یک خدای دیگر نیست. بلکه یک نیروی مخرب است.

آقای دبو، رئیس انجمن زرتشتیان اروپا، درباره جهان‌بینی دین زرتشت توضیح می‌دهد: "در این دین، هرچه منفی است مثل مرگ و خرابی، به عنوان پلیدی دیده می‌شود و خداوند مسئول آن نیست. پلیدی در اصل از سوی خداوند نیست."

میراث دین زرتشت

در سال ۲۰۰۴ میلادی برآورد شد که آیین زرتشتی بین ۱۴۵ هزار تا ۲۱۰ هزار نفر پیرو در ایران، هند و برخی نقاط دیگر جهان دارد

دین زرتشت در دوره‌ای دین رسمی ایران شد و تا زمانی که اسلام به ایران آمد، دین اصلی حکومت بود. این آیین پس از تجربه‌های تاریخی مختلف، اکنون پیروان فراوانی ندارد. در عین حال عده کسانی که به سه باور بنیادین دین زرتشت و راهنمایی‌های او علاقه‌مند هستند و آن را در زندگی خود ملاک قرار می‌دهند، در این آمارها نمی‌آید.

آثار این آیین همچون هر آیین عمده دیگری صرفا به پیروانش محدود نشده است.

گروهی از دین‌پژوهان و همین‌طور پیروان زرتشت، معتقدند که این آیین نه تنها بر حیات دینی و شکل دین‌ورزی بشر اثر گذاشت، که از اثر آن بر سیر تفکر و فلسفه در جهان سخن می‌گویند.

دین زرتشت، نخستین دین توحیدی شناخته می‌شود. اما آلموت هینتزه معتقد است این دین از نظر اشاره به معاد هم پیشگام بوده است.

این استاد دین زرتشتی در دانشگاه سوآس لندن می‌گوید: "مفهوم داوری پس از مرگ و مفهوم وجود دو مکان مختلف برای خوب و بد بعد از مرگ، ایده‌هایی هستند که ابتدا از سوی زرتشت معرفی شدند. این ایده‌ها و مفاهیم در گات‌ها آمده‌اند و بخش عمده‌ای از جهان‌بینی زرتشتیان را تشکیل می‌دهد."

پیروان این پیامبر ایرانی و همین‌طور برخی از تاریخ‌پژوهان می‌گویند زرتشت آثار سیاسی نیز داشته است. به اعتقاد آنان، به خاطر تاثیر آموزه‌های زرتشت بوده که فرمان‌روایی چون کورش، رفتاری متفاوت با دیگر فرماندهان پیشه می‌کند و آن‌چه به منشور کورش معروف شده را می‌نویسد.

مالکوم دبو در این باره می‌گوید: زرتشتیان معتقدند همه موجودات بشری، فارغ از دینی که دارند، دوست و متحد یک‌دیگرند. چون به اعتقاد آنها برای ورود به بهشت، لزومی ندارد که فرد زرتشتی باشد. برای ورود به بهشت فرد صرفا باید به اعمال خیر بپردازد. این همان است که در دستورهای کورش آمده.

این رئیس انجمن زرتشتیان اروپا معتقد است هخامنشیان و ساسانیان که حکومت‌هایی زرتشتی بودند و برای بیش از یک هزاره بر ایران حکم‌رانی کردند، حکومت‌های عادل بودند و این به خاطر آموزه‌های زرتشت بوده است.